قِشم بزرگترین جزیرهٔ ایران و خلیج فارس واقع در تنگهٔ هرمز است. این جزیره در دوران ساسانیان ابرکاوان نام داشته‌است.[۱] شهرستان قشم بخشی از استان هرمزگان است که خود جزیرهٔ قشم را شامل می‌شود.
جغرافیای سیاسی
در سال ۱۳۹۰ این شهرستان قشم به سه بخش مرکزی و بخش شهاب و بخش هرمز ۷ دهستان تقسیم شده بود.
جزیره قشم در نقشه خاورمیانه ساموئل آگوستوس میشل
نگاره هوایی ناسا از جزیره
شهر قشم در شرقی‌ترین نقطه جزیره واقع شده‌است و به رغم آنکه این شهر نسبت به کل جزیره مرکزیت هندسی ندارد، اما به علت موقعیت مهم استراتژیک آن (دید گسترده به جنوب، شمال و شرق، دید به تنگه هرمز، نزدیکی به بندرعباس و…) از قدیم واجد اهمیّت بوده و عمده‌ترین سکونتگاه جزیره محسوب می‌شده‌است. انتخاب شهر قشم به عنوان پایگاه اصلی توسعه منطقه آزاد تجاری-صنعتی قشم نیز بر اهمیت این شهر افزوده‌است
بنادر مهم صیادی و تجاری
یک لندیگراف که برای انتقال خودروها از به جزیرهٔ قشم به کاربرده می‌شود.
به دلیل بازار پر رونق و ورود کالاهای بسیار مهم از کشورهای حاشیهٔ خلیج فارس به این جزیره، وجود بنادر مهم و همچنین بنادر اختصاصی بسیار مهم می‌باشند. چنان‌که در قدیم بنادر صیادی و بنادر تجاری در کنار یک دیگر قرار داشته ولی اکنون به دلیل رونق اقتصادی بنادر به صورت اختصاصی و ویژه امور خدمات به کشتی‌های تجاری و صیادان را انجام می‌دهند. بنادر مهم و صیادی شهرستان قشم به تر تیب زیر می‌باشند.
۱ – بهمن ۲ – شهید ذاکری ۳ – بندرسوزا ۴ – مسن ۵ – سلخ ۶ – کاوه ۷ – لافت ۸ – درگهان ۹ – باسعیدو ۱۰ – فجر ۱۱ – شرکت نفت ۱۲ – رمچاه ۱۳ – کندالو ۱۴ – طبل ۱۵ – هنگام
جزیره‌های بزرگ پیرامون قشم
جزیره هنگام، هرمز و لارک هستند. بعضی جزیره‌های کوچک اطراف قشم وجود دارند که فاصله کمی با ساحل جزیره دارند و هنگام برکشند و فروکشند (جزر و مد) به ساحل جزیره می‌پیوندند و می‌گسلند همین باعث نامگذاری این چند جزیره کوچک بعنوان جزایر ناز شده است که گویی در پیوستن به جزیره ناز میکنند!
عمده فعالیت صورت گرفته دراین جزایر صیادی است. به تازگی طبیعت بکر و ساحل زلال این جزایر مورد توجه گردش گران قرار گرفته است، که در این میان جزیره هنگام به خاطر نزدیکی به جزیره قشم و زیستگاه دلفین‌ها، آهوها (جبیرها) و تنها پارک کروکودیل ایران بیشتر از بقیه جذب گردشگر می‌نماید.
مردم
جغرافیای انسانی
ترکیب جمعیتی (طبق سرشماری آبان‌ماه سال ۱۳۹۰):[۲]
جمعیت کل جزیره قشم: ۱۱۷/۷۷۴ نفر
تعداد خانوار: ۲۸٬۸۱۸ خانوار
جمعیت شهری: ۴۷٬۸۴۸ نفر
جمعیت روستایی: ۶۹٬۹۲۶ نفر
جمعیت مردان: ۵۹٬۷۴۹ نفر
جمعیت زنان: ۵۸٬۰۲۵ نفر
مهاجرت
علاوه بر جمعیت بومی و ساکن، جزیره قشم دارای جمعیت غیربومی و مهاجر بسیاری است که به‌طور عمده در بخش‌های تجارت، بازرگانی، صنایع و معادن، ادارات و دوایر دولتی و ارگان‌ها، بانک‌ها، تشکیلات سازمان منطقه آزاد قشم و دیگر بخش‌های خدماتی به فعالیت اشتغال دارند. ضمن آن که شمار قابل توجهی گردشگر نیز – همواره به‌ویژه در فصل‌های پاییز و زمستان و تعطیلات نوروزی – وارد جزیره می‌شوند.
زبان و گویش
زبان اصلی مردم قشم، مانند تمام مردم ساکن بنادر و سواحل جنوب کشور و دیگر جزایر، فارسی است ولی با گویش بندری صحبت میکنند که برای همه مردم و مسافرانی که به جزیره مسافرت میکنند قابل درک و فهم است. لهجهٔ محلی و متداول مردم قشم در شهرها و روستاهای آن تقریباً یکسان است. به‌طور کلی باید گفت زبان محلی قشمی، آمیخته‌ای از زبان‌های عربی، فارسی، بندری، هندی و انگلیسی است.
دین و مذهب
مردم جزیرهٔ قشم (بومیان) مسلمان پیرو مذهب تسنن (شافعی)اند. دین‌داری در میان مردم این جزیره جایگاه خاصی دارد و فرزندان خود را از کودکی تشویق به نمازخواندن و روزه‌گرفتن و یادگیری قرآن میکنند.
مسجدی واقع در جزیرهٔ قشم
جغرافیا
جغرافیای طبیعی
دره چاه‌کوه در قشم
خلیج فارس با مساحت ۲۲۵۰۰۰ کیلومترمربع، عرض‌های متفاوت دارد. کمترین عرض آن ۱۸۰ کیلومتر و بیشترین عرض آن ۳۰۰ کیلومتر است. طول خلیج فارس از دهانه اروندرود تا تنگه هرمز ۹۰۰ کیلومتر است. عمق آب‌های خلیج فارس به‌طور متوسط در شرق بین ۵۰ تا ۸۰ متر و در غرب حدود ۱۰ تا ۳۰ متر است. ژرف‌ترین نقطه خلیج فارس گودالی است به عمق ۹۳ متر که در ۱۵ کیلومتری جنوب جزیره تنب بزرگ واقع شده‌است. خلیج فارس از مراکز مهم صید ماهی و مروارید است و در کف آن توده‌های گسترده مرجانی دیده می‌شود. به علت ادامه طبقات نفت‌خیز زاگرس به سمت جنوب، در لایه‌های زیرین خلیج فارس منابع مهم نفت و گاز وجود دارد که بخش بزرگی از آن به بهره‌برداری رسیده‌است. به علت پهنای کم تنگه هرمز، جزر و مد خلیج فارس همیشه اندکی عقب‌تر از جزر و مد دریاهای آزاد صورت می‌گیرد.
تنگه هرمز یکی از مهم‌ترین راه‌های آبی جهان است. این تنگه، ارتباط ۹۰۰ کیلومتر راه آبی جنوب کشور را به آب‌های آزاد جهان- از طریق دریای عمان- میسر می‌سازد. تنگه هرمز نزدیک به ۵۵ کیلومتر عرض دارد و عمیق‌ترین نقطه آن (در شمال جزیره مسندام) ۱۸۲ متر است.
موقعیت جغرافیایی
این جزیره از شمال به شهر بندرعباس، مرکز بخش خمیر و قسمتی از شهرستان بندر لنگه، از شمال خاوری به جزیرهٔ هرمز، از شرق به جزیرهٔ لارک، از جنوب به جزیرهٔ هنگام و از جنوب باختری به جزایر تنب بزرگ و کوچک و بوموسی محدود می‌گردد. فاصله جزیرهٔ قشم (از بندر قشم) تا بندرعباس ۸/۱۰ مایل (۲۰ کیلومتر)، تا بندر هرمز ۷۲/۹ مایل (۱۸ کیلومتر)، جزیره لارک (تا مرکز دهستان لارک) ۸۵/۴ مایل (۹ کیلومتر)، تا جزیره بوموسی ۰۱/۸۸ مایل (۱۶۳ کیلومتر) و جزیره تنب بزرگ ۵۵/۶۱ مایل (۱۱۴ کیلومتر) است.
مساحت جزیره
مساحت جزیره ۱۴۹۱ کیلومترمربع، حدود ۲/۵ برابر دومین جزیره بزرگ خلیج پارس یعنی بحرین است. طول جزیره از بندر قشم، تا بندر باسعیدو در انتهای جزیره را در منابع مختلف بین ۱۰۰ تا ۱۳۰ کیلومتر تخمین زده‌اند و بیشتر روی طول ۱۱۵ و ۱۲۰ کیلومتر تکیه شده‌است. در گزارش توجیهی اجرای قانون تعاریف، طول سراسری جزیرهٔ قشم را ۱۲۰ کیلومتر ذکر کرده‌اند. عرض جزیره، در نقاط مختلف متفاوت بوده و به‌طور متوسط دارای سه عرض: کم (بین طبل و سلخ)، زیاد (بین لافت کهنه و شیب دراز) و متوسط (در منطقه اسکان) است. با این وجود، عرض متوسط جزیره قشم را ۱۱ کیلومتر می‌توان محسوب داشت.
جزیره قشم در (نقشه ایران و توران در دوره قاجاریه که توسط آدولف اشتیلر ترسیم شده‌است)
زمین‌شناسی قشم
تاریخچه زمین‌شناسی و تکتونیک منطقه: بخش شمالی خلیج فارس قسمتی از بخش جنوب شرقی زون ساختاری زاگرس را تشکیل می‌دهد که با روند کمربند چین‌خورده – راندگی شمال غربی – جنوب شرقی در اثر آخرین فاز کوه‌زایی آلپین در پلیو – پلیئستوسن چین‌خورده و دگرریخت شده‌است. سازندهای زمین‌شناسی این کمربند ممکن است محدوده سنی دیرینه‌زیستی پیشین تا ترشیری داشته باشند و شامل دیاپیرهای منسوب به پالئوزوئیک پیشین به نام سری هرمز بوده که تا عهد حاضر به طرف سازندهای بالایی و تا روی زمین فعال بوده‌اند. بر اساس نظر اکثریت زمین‌شناسان این منطقه از نظر تکتونیکی از زمان ترشیری پسین به عنوان ناحیه فعال تکتونیکی بخش جنوبی پیشانی دیگر ریختی یا کمربند همگرایی (بین‌النهرین و حوزه خلیج فارس) و همچنین حاشیه‌های صفحه فشارشی و برخوردی قاره ایران – عربی، فعال بوده‌است.
لرزه خیزی قشم
در ساعت ۱۲ و ۳۴ دقیقه و ۲۵ ثانیه روز سه‌شنبه ۲۱ تیرماه ۱۳۸۴ زمین‌لرزه‌ای به بزرگی ۶/۴ در استان هرمزگان رویداد که در مناطقی از استان از جمله جزیره قشم احساس شد. کانون این زمین‌لرزه در مختصات ۰۷/۲۷ درجه عرض شمالی و ۹۱/۵۵ درجه طول شرقی، در حوالی گچین در غرب بندرعباس و در فاصله ۱۹ کیلومتری بندر درگهان (در جزیره قشم) اعلام شد. تنها پس‌لرزه ثبت شده این زمین‌لرزه که امکان ثبت و تعیین محل آن وجود داشته، در ساعت ۱۶ و ۱۱ دقیقه همان روز و به بزرگی ۸/۲ روی داده‌است.
سواحل
سواحل جنوبی جزیره قشم
جزیره قشم با وسعتی نزدیک به ۱۵۰۰ کیلومترمربع، بیشترین سواحل و کرانه‌ها را در بین جزایر خلیج فارس به خود اختصاص می‌دهد. سواحل زیتون، سیمین، جزایر ناز، سوزا، مسن، شیب‌دراز، سلخ و دوستکو از دیدنی‌ترین سواحل جزیره قشم محسوب می‌شوند. از ویژگی‌های ساحل شناختی این جزیره، تنوع سواحل صخره‌ای، ماسه‌ای و گلی آن است که چنین خصوصیتی به‌طور یک جا در کمتر جزیره‌ای یافت می‌شود. سواحل شنی و ماسه‌ای نقره‌فام و سیمین براق نیز از دیگر انواع سواحل در جزیره قشم محسوب می‌شوند. ساحل صخره‌ای زیتون، ساحل شنی سیمین و سواحل گلی لافت و جنگل‌های حرا تنوع سواحل قشم را نشان می‌دهند. ساحل صخره‌ای ریگو معروف به ساحل لاک‌پشت‌ها نیز از دیگر سواحل زیبای جزیره قشم است که لاک‌پشت‌ها در آنجا برای نفس‌گیری و تغذیه به روی آب می‌آیند. سواحل زیبای جزیره هنگام در دو کیلومتری خط ساحلی جنوب جزیره قشم زیستگاه دلفین‌های باهوش و بازیگوش است که این مسئله موجب جذب گردشگران علاقه‌مند به قشم و جزیره هنگام شده است.
پارک کروکودیل قشم
آب و هوا
قشم در گروه سرزمین‌های گرم و مرطوب قرار می‌گیرد و این در حالی است که رطوبت نسبی هوا در قشم بالاست. فشار هوا در قشم بین ۱۰۱۵ تا ۱۰۱۸ میلی‌بار جیوه‌است که در تابستان به دلیل گرمای زیاد، فشار هوا به کمتر از ۱۰۰۰ میلی‌بار می‌رسد. دمای متوسط سالیانه جزیره قشم حدود ۲۶ درجه سانتی‌گراد، با متوسط حداکثر و حداقل دمای روزانه به ترتیب ۳۳ و ۱۸ درجه سانتی‌گراد است. اختلاف درجه حرارت فصلی این جزیره بسیار زیاد است. گرم‌ترین زمان‌ها ۱۰ تیر تا ۱۰ شهریور و سردترین ماه‌ها دی و بهمن است. در جزیره قشم حداکثر و حداقل دمای مطلق ۴۶ و ۱۶ درجه سانتی‌گراد به ثبت رسیده‌است.
پوشش گیاهی
جنگل‌های حرا در قشم.
اولین و مهم‌ترین جامعه گیاهی جزیره در جنگل‌های حرا مشاهده می‌شود که گونه‌ای از مانگروها به نام Avicennia marina (به نام ابوعلی سینا، دانشمند پرآوازه ایران) است و گستره‌ای بیش از ۲۰۰۰ کیلومتر مربع از مساحت جزیره را به خود اختصاص داده‌اند. گیاهان قشم خشکی پسند و حرارت‌خواه بوده و نیاز به رطوبت زیاد در تابستان دارند و بیشتر به شکل درختچه‌های نیم‌بیابانی کوتاه قد قابل مشاهده هستند. از این جمله درختان می‌توان به درختان کهور، چت (با کسره زیر چ)، کرت، و کنار نام برد؛ که بیشتر آنها کهور وچت هستند. بوته‌های جر نیز در کنار این درختان پوشش گیاهی جزیره را تشکیل می‌دهند. نخل‌ها در این جزیره تنها در باغ‌های نخل می‌توان یافت که به دلیل کمبود آب و کمبود بارندگی کم رونق تر شده است.
حیات جانوری
در آب‌ها و خشکی‌های جهان سه سیستم حیاتی از نظر تنوع زیستی از بیشترین تنوع جانوری و گیاهی برخوردارند. این سه اکوسیستم عبارت‌اند از جزایر مرجانی، جنگل‌های حرا و جنگل‌های بارانی. در جزیره قشم و آب‌های پیرامونی آن دو اکوسیستم‌های اول و دوم حضور دارند گونه‌های شناسایی شده پستانداران قشم عبارت‌اند از ۴ گونه خفاش که یک نوع آن خفاش میوه‌خوار است، خفاش میوه‌خوار بزرگترین خفاش کشور بوده و بیشتر از قشم گزارش شده‌است.
جونده
۴ گونه، یک نوع خارپشت، یک گونه خرگوش، یک گونه روباه و دو نوع نمسی و یک نوع جبیر یا غزال ایرانی نیز در قشم شناسایی شده‌است.
خزندگان شناسایی شده قشم نیز بسیار متنوع هستند. سه نوع مار و ۱۷ گونه مارمولک و یک نوع دوزیست در قشم شناخته شده‌اند.
دوزیستان و خزندگان
با توجه به موقعیت جغرافیای جزیره قشم در خلیج فارس و به دلیل تنوع نواحی اکولوژیک آن و همچنین به دلیل وجود زیستگاه‌های متنوع نظیر: محیط تالابی جنگل حرا، پهنه‌های گلی، تپه ماهورهای متنوع، مناطق بیابانی، شنزارها، سواحل شنی، مناطق صخره‌ای، مزارع و باغ‌های کشاورزی و چمنزارهای فصلی – مطالعه مقدماتی اکولوژیک توزیع و پراکنش دوزیستان و خزندگان جزیره صورت پذیرفت.
پرندگان
بارزترین پدیده طبیعی قشم گوناگونی پرندگان آن است. از میلیون‌ها سال پیش به این سو حدود چهارمیلیون پرنده مهاجر به‌طور منظم در فصل‌های مختلف سال، به خلیج فارس همانند یک زیستگاه ویژه، پناه می‌آورند. به‌طور کلی، در گشت و گذاری چند روزه در جزیره قشم به آسانی می‌توان تا ۱۰۰ گونه از پرندگان آن را مشاهده کرد. پرندگان از بیشترین تنوع برخوردارند. فهرست پرندگان شناسایی شده قشم تا سال گذشته ۹۸ گونه بود اما با شناسایی ۷۵ گونه پرنده دیگر، این فهرست در حال حاضر به ۱۷۳ نوع رسیده‌است. برخی از این پرندگان از جمله پرندگان نادر کشورمان هستند که شاهین کبود و حواصیل سبز از آن جمله‌اند.
برخی از پرندگان جزیره قشم عبارت‌اند از: مرغ سقای پا خاکستری، باکلان، حواصیل خاکستری، قار کوچک، قار ساحلی، قار سفید، حواصیل شب، حواصیل هندی، کفچه نوک، فلامینگو، عقاب ماهیگیر(جزیره قشم)، کرکس، جیرفتی، هوبره، سلیم خرچنگ‌خوار، صدف‌خوار، دیدومک، تلیله نوک‌پهن، کاکایی سر سیاه، کاکایی پشت سیاه، پرستو دریایی دودی، پرستو دریایی کاکلی کوچک، پرستو دریایی معمولی، پرستو دریایی کاکلی، سبز قبای هندی، زنبور خانگی کوچک، دم جنبانک ابلق، دم جنبانک کله زرد، میوه‌خور، بلبل خرما، سنگ چشم کله سرخ، سسک چیف‌چاف، سسک جنبان، سسک سرسیاه، طرقه بنفش، طرقه کوهی، چکچک بیابانی، شهدخور، زرد پر مزرعه، سهره خاکی.
برخی جاذبه‌ها گردشگری
گنبد نمکی نمکدان
کوه نمکی – کوه نمکدان – در قسمت جنوب غربی جزیره، ویژگی عمده مجموعه کوهستانی غربی را تشکیل می‌دهد. این کوه که به شکل مخروط است تا ارتفاع ۳۹۷ متر (قلهٔ کوه نمکدان) می‌رسد. ساختار نمکی این کوه از انباشته شدن صخره‌های آذرین با رسوبات تشکیل شده‌است. کوه گنبد نمکی، با بقایای معادن نمک باستانی و چشمه‌های آب شور، به خودی خود یک «اثر تاریخی طبیعی دیدنی» با امکانات آموزشی و تفریحی را به وجود آورده‌است.
دره ستارگان
دره ستارگان در قشم.
روستای برکه خلف در فاصله پنج کیلومتری از ساحل جنوبی جزیره قرار گرفته‌است. در شمال این روستا دره ستارگان قرار دارد. اهالی منطقه به این روستا استاله کفته می‌گویند. اما، نام دره ستاره‌ها برای این پدیده کم‌نظیر زمین‌شناسی جاافتاده‌است.
به دلیل شکل ویژه این دره و انواع حجم‌ها و پدیده‌های فرسایش موجود در آن وزش بادهای تند و گردش هوا در لابه‌لای ستون‌ها و حفره‌های موجود در دره تولید صدا می‌کند و به دلیل این صداها است که اهالی معتقدند با تاریک شدن هوا این دره محل آمد و شد ارواح و اجنه‌است و بنابراین از ورود به آن در شب خودداری میکنند.
دره ستاره‌ها در واقع یک ناحیه فرسایش یافته توسط آب‌های سطحی، رگبارهای فصلی و تندبادها است. فلات اولیه که هنوز در بخش شمالی به‌صورت کم و بیش دست نخورده باقیمانده، در ارتفاع بین ۷ تا ۱۵ متری از کف دره قرار دارد و جنس آن ماسه سنگ با سیمان آهکی سست و پر از پوسته‌های فسیلی است. مخروط‌های نوک‌تیز، ستون‌نها و ستونک‌های فرسایشی، آرک‌ها و تیغه‌ها و دیواره‌های نواری از جمله بخش‌هایی هستند که در این دره مشاهده می‌شوند.
به دلیل سست بودن جنس لایه‌ها، می‌توان انتظار داشت که پس از هر بارندگی شدید (که به ندرت اتفاق می‌افتد) تغییرات محسوسی در مورفولوژی دره صورت پذیرد.
قلعه پرتغالی‌ها
نوشتار‌های اصلی: قلعه پرتغالی‌ها (قشم) و قلعه لافت
نوشتار(های) وابسته: قلعه هرمز
آثار دژ پرتقالیها در شهر قشم و دژهای دیگری در خاور لافت، موسوم به دژهای نادری – که با توپهای بزرگ آن روزگار مجهز بوده است -، در قشم دیده می‌شود. این دژ، وظیفه پشتیبانی قلعه هرمز را بر عهده داشته که شامل تأمین آب شیرین برای قلعه پرتقالی هرمز بوده است. بنای این قلعه در ۱۶۲۱ میلادی باعث شد شاه عباس بزرگ اقدام به جنگ بر ضد پرتقالیها و اخراج آنان از سواحل خلیج فارس نماید.
نخستین ژئوپارک کشور در جزیره قشم
دشت‌ها، دره‌ها، سواحل و کوه‌های جزیره هم وضعیتی یگانه و کم‌نظیر از نظر پوشش گیاهی، حضور حیات وحش و وجود پدیده‌های نادر زمین‌شناسی دارند. در این بخش از جزیره علاوه بر گونه‌های گیاهی و جانوری زیبا، کمیاب و در خطر انقراض که در سطح ملی و همچنین جهانی از ارزش بسیاری برخوردارند، پدیده‌های زمین‌شناسی نادر و بی‌مانندی نیز وجود دارند که هریک به تنهایی جذابیت و زیبایی خاص دارند. مجسمه‌های طبیعی و نقش برجسته‌های پراکنده، چین‌خوردگی‌ها و کوه‌های شگفت‌آور، سطوح تخت و صفه‌ها در ارتفاعات، ستون‌های حاصل از عوامل فرسایش، برجستگی‌ها و فرورفتگی‌های به‌وجود آمده از هوازدگی، مخروط افکنه‌ها و قطعه‌های فروافتاده در پای ارتفاعات، کوهسرها و هیکل‌های که دست هنرمند طبیعت به تازیانه باد و باران پدیدآورده، تندیس‌های اعجاب‌آوری که در شکل‌های مختلف هم چون لاک‌پشت، سگ، مارمولک، اسب آبی و یا حتی چهره آدمی در حالت خشم و فریاد و … همه و همه بخش بزرگی از طبیعت مسحورکننده قشم هستند و از جاذبه‌های کم‌نظیر طبیعت‌گردی این جزیره به‌شمار می‌روند. در سواحل جنوبی بخش غربی جزیره از بندر ماهیگیری سلخ تا روستای کانی – یعنی در فاصله سی‌کیلومتر از ساحل جزیره – روستا، مزرعه و هیچ نوع تمرکز و تجمع انسانی وجود ندارد. در بخش غربی جزیره حضور انسان و فعالیت‌های دامداری و کشاورزی از زمان‌های قدیم بسیار ناچیز بوده‌است و در حال حاضر نیز قابل توجه نیست. در این بخش از جزیره پدیده‌هایی وجود دارند همچون:
جنگل‌های حرا، گنبد نمک، غارهای نمک، چشمه‌های آب معدنی، تنگه چاهکو، تنگ عالی، بام قشم، دره تندیس‌ها، کلات کشتاران و ده‌ها تخته سنگ و صخره با شکل‌های عجیب و غریب.
نمای سراسرنما از جزایر ناز در موقع جزر خلیج فارس.
چشمه‌ها
چشمه‌های جزیره قشم، که به‌طور پراکنده در جای جای جزیره وجود دارند، فاقد آب شیرین بوده و عمدتاً شور هستند. برخی از این چشمه‌ها عبارت‌اند از:
چشمه کارگاهچشمه معدنی سولفوره و شور کارگاه در میانه و هسته مرکزی ساختار تاقدیسی مجاور بندر ماهیگیری سلخ (میدان گاز طبیعی سلخ، معروف به برهوت) واقع شده‌است. آب این چشمه (چند لیتر در ثاینه) پس از نهشته شدن بخشی از مواد معدنی سیاهرنگ همراه در محل تظاهر، موجب تغذیه بیشتر آب شور در آبراهه موجود این محل بوده و در اطراف و بستر آبراهه اخیر نیز رسوبات فراوان نمک گذاشته می‌شود.
چشمه گوری: رسوبات واحد گوری دارای ضخامت حدود یکصدمتر، پوشاننده نهشته‌های انیدریت و نمک‌های مربوط به سازند گچساران است که با توجه به دانسته‌ها، ستبرای حدود ۱۴۰۰ متر دارد.
چشمه‌های دامنه کوه نمکدان پهنه‌های پوشیده از رسوب نمک در کوه نمکدان دارای توده‌های بسیار بزرگ و گسترده نمک با کمیت بالا با کیفیت و خلوص نسبتاً مناسب است و از نظر اقتصادی در تأمین نمک خوراکی، نمک طبی و حتی تأمین بخشی از مشتقات موردنیاز در ترکیباتی از پتروشیمی اهمیت دارد.
پارک کروکودیل قشم
اولین و بزرگترین پارک کروکودیل خاورمیانه[۳] در جزیره قشم قراردارد. محلی زیبا و امن برای گردشگران علاقمند به حیات وحش تا از نزدیک با زندگی و خصوصیات این جانوران نادر آشنا شوند. این مجموعه همیار ژئوپارک قشم و حامی محیط زیست است. سالانه گردشگران بی شماری با سفر به قشم از این پارک از این پارک منحصر بفرد دیدن میکنند.
اقتصاد
موسسه آموزش عالی قشم از منابع درآمدزائی جدید منطقه آزاد قشم
اثرات ناشی از قاچاق سوخت بر روی محیط زیست و سواحل جزیره قشم عکس: امیررضا توسلی
صیادی
از منابع اصلی درآمد مردم این مناطق صیادی است. صیادی در این منطقه به وسیلهٔ قایق موتوری، لنج، و مشتا است.
کسب و کارهای تجاری
از دیگر منابع درآمد این مردم، ایجاد بازارها و مغازه‌های کوچک است.
دامپروری
جزیره قشم تا حدودی توان بالقوه برای دامپروری را دارد و هم اکنون دامپروری به روش سنتی در جزیره انجام می‌گیرد. نزدیک به ۲۰۰۰ راس بز از نژادهای مخصوص تالی، جزیرتی، پاکستانی و هم چنین حدود ۳۰۰۰ راس گوسفند و گاو گوساله و چند هزار ماکیان در جزیره وجود دارد. منابع تغذیه دام‌ها بیشتر از سرشاخه‌ها و برگ درختان حرا است. مردم جزیره نوعی غذا به نام «فخاره» برای دام‌های خود درست میکنند. بیشتر دام‌ها در این جزیره در دشت مرکزی (یعنی توریان، رمکان، گربه دان و کاروان) هستند شتر یا سفینه صحرا در گذشته از اهمیت خاصی برخوردار بوده که انطباق بیشتری با محیط جزیره داشته‌است و برای حمل و نقل وهم چنین شیر و گوشت نگهداری می‌شده‌است. شترداری بیشتر در روستای طبل، جی جیان، سهیلی و سلخ رایج است. تعداد شترها در این جزیره افزون بر ۳۰۰۰ نفر است.
اولین و تنها مزرعه پرورش کروکودیل کشور به نام پارک و مزرعه کروکودیل نوپک در جزیره هنگام از توابع شهرستان قشم به تولید و تکثیر کروکودیل مشغول است. این مزرعه علاوه بر تولید گوشت و پوست امکان بازدید گردشگران علاقه‌مند را در محلی دیدنی و زیبا فراهم آورده است.
کشاورزی
در جزیره قشم به دلیل کمی بارندگی و نبود آب شیرین کافی، کشاورزی بسیار محدود است و بیشتر به صورت دیم صورت می‌گیرد و کشت غلات دیم نیز به دلیل یکنواختی بارندگی دستخوش نوسان زیاد می‌شود. به این ترتیب، تولید کشاورزی قشم را می‌توان ناچیز دانست. نواحی کشت آبی در دشت توریان و نواحی زراعت دیم در روستای طبل، گوران، سهیلی، گورزین، ملکی، لافت و گیاهدان واقع اند که نیمی از نخلستان‌های جزیره را در خود جای داده‌اند.
معادن
در جزیره قشم معادن گوناگونی از قبیل نمک، خاک سرخ، گاز سنگ آهن و … وجود دارد که به ویژه در گذشته سبب رونق تجاری این جزیره بوده‌است و قسمتی از مشاغل جزیره نشینان را تأمین می کرده‌است معدن سنگ لاشه تلمبر واقع در ۱۰ کیلومتری باختر بندر قشم با تولید سالانه ۳۵ هزار تن و معدن سنگ لاشه قشم واقع در ۱۴ کیلومتری جنوب غربی شهر قشم با تولید سالانه ۲۷۰۰ تن از مهم‌ترین معدن‌های قشم به شمار می‌روند. از جمله معادن عمده جزیره قشم، نمکدان است که به صورت تپه نمکی مدور (مخروطی) و به قطر قاعده ۷ کیلومتر در ارتفاع ۲۳۷ متر از سطح دریا قرار دارد. این منبع دارای بهترین نمک است که ذخائر آن ۴۲۰ هزار تن برآورد شده‌است. گاز جزیره قشم در سنوات گذشته برای اولین بار به وسیله شرکت ایران و انگلیس کشف و حفر شد به طوری که در منطقه کارگاه سه چاه نفت زده‌اند که عمق یکی از آنها تا ۳۰۰۰ متر می‌رسد اما سر چاه‌ها را بسته‌اند
پالایشگاه گاز گَوَرزین
که از پنج حلقه چاه تغذیه می‌کند پس از پالایش به وسیله لوله‌های ۱۲ اینچی از لافت کهنه به بندر پل و در مجموع پس از طی ۷۰ کیلومتر به نیروگاه بندر عباس می‌رسد تا انرژی گازی را به الکتریسیته تبدیل نماید. قدرت تصفیه و حمل گاز طبیعی به نیروگاه حرارتی بندرعباس در صورت امکان روزانه یکصد میلیون فوت مکعب است و این لوله‌ها در ژرفای ۳۳ متری دریا قرار گرفته‌اند.
خوراکی‌های محلی
نان تُمُشی،[۴] نوعی نان محلی بسیار نازک است که در قشم آنرا با سس مخصوصی می‌پزند. در این نان تخم مرغ و پنیر می‌ریزند که همزمان با نان می‌پزد. نوشیدنی مخصوص قشم چایی شیر است. خورش قلیه‌ماهی از غذاهای محلی این جزیره است.
[هَوآری ماهی/ هَوآری مرغ/ هَوآری گوشت و…] [زیبُن هَوور/ زیبُن میگ/ زیبُن …] [حَلا ماهی] [نان بآدی]
